Schenk ons de kalmte om de dingen te accepteren die we niet kunnen veranderen,
de moed om te veranderen wat we wel kunnen veranderen,
en de wijsheid om het verschil daartussen te kennen.
Grant us the serenity to accept the things we cannot change
the courage to change the things we can,
and the wisdom to know the difference.
Het was (volgens Wiki*) Reinhold Niebuhr die claimt auteur te zijn van dit gebed. Een Amerikaan met ongetwijfeld Duitse voorouders. Hij was theoloog, ethicus, en maatschappijcriticus. Veel Amerikaanse democraten dwepen in hun denken beïnvloedt te zijn door deze man. Obama, Luther King en Hillary Clinton, zijn slechts een paar voorbeelden. Ik geef hen geen ongelijk en geloof zeker dat zij hun best gedaan hebben uitdrukking te geven aan de oproep van dit gebed.
Het mooie aan de tekst is dat het om een gebed gaat, en dat merk je al aan de titel. Door de titel is de nadruk in de tekst komen te liggen op serenity, de sereniteit of kalmte. En niet op veranderen, of accepteren. Dat is een belangrijk verschil, want kalmte of sereniteit is een innerlijke houding. Veranderen en accepteren zijn werkwoorden, het zet je in beweging, er moet iets gebeuren. Er moet gehandeld worden. En dat is nu juist níet waar dit gebed om vraagt.
Eerst het veranderen. Veranderen geeft de indruk dat je ergens iets aan kan doen. Er schuilt een belofte in. We hebben ergens last van, of het kan beter, dus we doen er wat aan. We gaan aan de slag en kunnen bergen verzetten. Niks mis mee. Maar daar kun je in doorslaan. In het westen zijn we daar een beetje aan verslaafd. Je komt dan al snel weer bij de Amerikanen uit. Een regime-change kun je opleggen. Stuur er een leger op af en vervang de ene leider door de andere. We komen er mondjesmaat achter dat niet alles te veranderen is. Dat het een rommeltje wordt, als we kosten wat het kost alles willen veranderen.
En dan accepteren. Ook daar zit een belofte in; de belofte dat er verlossing is. Want accepteren is pas aan de orde, als er iets is waar je niet blij mee bent, iets wat je confronteert of dwars zit. En als je er dan niks aan kunt doen, dan kun je het maar beter accepteren. Maar er is een vergissing gangbaar waarin accepteren wordt verward met doen alsof het er niet is. Maar accepteren is geen ontkennen of eenvoudigweg loslaten. Loslaten en accepteren zijn modekreten geworden: ‘Je moet het maar accepteren’. Het verraderlijke zit hem in het woordje ‘moet’. Je kunt het tandenknarsen bijna horen. Maar zolang dat tandenknarsen hoorbaar is, is er helemaal geen sprake van acceptatie en laten we niet werkelijk los. Daar is meer voor nodig. En dat is waar de sereniteit van pas komt.
Als je veranderen en accepteren bekijkt vanuit sereniteit, dan kom je op een ander soort veranderen, en een ander soort accepteren. Je komt tot sereniteit door je stil te houden, niet te handelen, en aanwezig te zijn. De kalmte om naar binnen te gaan, en waar te nemen. In Theorie U wordt dat presence** genoemd. Door die kalmte kun je laten doordringen wat iets voor je betekent. En in die kalmte kun je de wijsheid vinden om het onderscheid te maken tussen veranderen of accepteren. Of je kunt er achter komen dat die twee helemaal niet zo van elkaar verschillen.
Vanuit sereniteit kun je tot het besef komen dat verandering niet altijd handeling vergt. Verandering is namelijk inherent aan de natuur, je hoeft er niets voor te doen. Verandering is de enige constante. Dat was de Griekse filosoof Heraclitus ook al opgevallen, die zei: ‘niets duurt voort behalve verandering’. Veel van de verandering die wij als mens nastreven is namelijk helemaal niet gericht op verandering, maar op behoud van wat wij bedacht hebben dat goed is. Verandering die wij nastreven is dan vaak eerder herhaling. Zo’n opgelegde regime-change is daar net zo’n voorbeeld van. Maar dat betekent overigens niet dat handeling nooit op zijn plaats is, maar kalmte kan in elk geval wel een klakkeloos downloaden*** helpen voorkomen, en biedt de rust om aan te voelen wat écht nodig is.
Sereniteit helpt in te zien wanneer acceptatie op zijn plaats is. Wanneer verandering niet meer mogelijk is, of juist ongewenst is, wanneer zaken onherstelbaar of onontkoombaar zijn, is acceptatie geboden. Dat lijkt logisch, maar dat is het niet. Als mens verzetten wij ons vaak genoeg tegen het onvermijdelijke. Schuldgevoel, schaamte en agressie hebben niet zelden als functie om de illusie in stand te houden dat zaken nog anders kunnen lopen, of hadden kunnen lopen. En zolang we – meestal onbewust – zo’n illusie in stand houden, komen we niet aan acceptatie toe. Want werkelijke acceptatie betekent niet zelden erkenning van pijn, verdriet en onmacht. Schuld, schaamte en agressie zijn dan de verhullende schil van secundaire emoties, die ons ervan weerhouden de pijn te voelen die loslaten soms met zich meebrengt. Werkelijke acceptatie vindt plaats vanuit de wijsheid dat de zaken zijn zoals ze zijn.
Zo brengt sereniteit accepteren en veranderen nader tot elkaar en zien we dat ze nauw met elkaar verweven zijn. Hoe meer wij mensen de kalmte kunnen bewaren, hoe meer wij verandering als de natuurlijke gang van de dingen kunnen accepteren. En dan kunnen we gaan inzien dat wij de pijn en ellende slechts vergroten door het te willen vermijden en veranderen. Wellicht dat we dan gaan inzien dat we ons eigen lijden creëren, terwijl we er alles aan doen om het te proberen te vermijden. Dat we met onze drang naar verandering de behoefte aan verandering nog verder vergroten, en we het lijden alleen maar rekken, zodat het langer duurt en groter wordt.
Dus… laten we weer gaan bidden.
Met dank aan Karel Smouter van De Correspondent, die met zijn column over de Verwarde Man de Serenity Prayer weer onder mijn aandacht bracht.
* Inmiddels - een week later - weet ik dat een oudere bron van het gebed een spreuk is van de heilige Franciscus. ** Theorie U is een managementtheorie van C. Otto Scharmer, i.s.m. Peter Senge, Joseph Jaworski and Betty Sue Flowers. Uitgewerkt in het boek 'Theorie U' van C. Otto Schamer. *** Downloaden is ook een term die in Theorie U wordt gebruikt om het eerste van vier niveaus van luisteren aan te duiden. Deze eerste vorm van luisteren dient ter bevestiging van gewoonteoordelen, van dat wat we uit vroegere ervaringen weten. Zie ook het boek "Leiden vanuit de Toekomst" van Scharmer en Kaufer.